Phượng vĩ, loài cây với những chùm hoa đỏ rực rỡ dưới nắng hè, đã trở thành biểu tượng gắn liền với tuổi học trò. Dù được trồng khắp nơi trên đất nước Việt Nam, từ vùng đất mặn ven biển đến những nơi khô cằn sỏi đá, phượng vĩ vẫn luôn nở hoa rực rỡ. Thậm chí, thành phố Hải Phòng còn được mệnh danh là "thành phố hoa phượng đỏ" vì sự hiện diện phổ biến của loài cây này. Nhưng tại sao phượng vĩ lại gắn bó sâu sắc với ký ức tuổi học trò đến vậy?
Tên gọi "phượng vĩ" bắt nguồn từ âm Hán Việt, trong đó "phượng" là phượng hoàng - loài chim thần thoại trong văn hóa Trung Hoa, và "vĩ" có nghĩa là đuôi. Người Trung Quốc đặt tên này cho cây vì khi hoa nở, chúng có màu đỏ rực như mào gà, gợi nhớ đến hình ảnh chim phượng hoàng. Tuy nhiên, người Việt lại gọi tên nôm na là "phượng vĩ" vì quả của cây khi già không rụng mà vẫn treo lủng lẳng trên cành, giống như cái đuôi.
Phượng vĩ, cùng với các loại cây khác như xà cừ, bằng lăng, muồng và hoàng lan, đã được nhập khẩu từ châu Phi, Australia, Nam Mỹ và Malaysia. Sau quá trình thử nghiệm, phượng vĩ nổi bật nhờ khả năng sinh trưởng nhanh, tán rộng, lá nhỏ không gây tắc cống, và đặc biệt là hoa nở thành chùm đỏ rực rất đẹp mắt.
Đến năm 1912, Hà Nội đã có 24 trường tư, và tất cả đều trồng phượng. Loài cây này không chỉ mang lại bóng mát mà còn đi vào thi ca, trở thành một phần ký ức tuổi học trò. Những trò chơi như nhét hoa phượng vào cặp sách, chơi chọi gà bằng nhị hoa, hay thả lá phượng bay trong gió đã trở thành những kỷ niệm khó quên.
Từ những chùm hoa đỏ rực đến những chiếc lá li ti bay trong gió, phượng vĩ đã in dấu trong tâm trí bao người, trở thành biểu tượng của tuổi thanh xuân, của những năm tháng cắp sách đến trường đầy ắp kỷ niệm.
Nguồn gốc tên gọi "phượng vĩ"
Tên gọi "phượng vĩ" bắt nguồn từ âm Hán Việt, trong đó "phượng" là phượng hoàng - loài chim thần thoại trong văn hóa Trung Hoa, và "vĩ" có nghĩa là đuôi. Người Trung Quốc đặt tên này cho cây vì khi hoa nở, chúng có màu đỏ rực như mào gà, gợi nhớ đến hình ảnh chim phượng hoàng. Tuy nhiên, người Việt lại gọi tên nôm na là "phượng vĩ" vì quả của cây khi già không rụng mà vẫn treo lủng lẳng trên cành, giống như cái đuôi.
Sự du nhập của phượng vĩ vào Việt Nam
Năm 1889, chỉ một năm sau khi Hà Nội trở thành thành phố nhượng địa của Pháp, chính quyền đã thành lập vườn thực vật (vườn Bách Thảo) để thử nghiệm các loại cây nhập khẩu từ khắp nơi trên thế giới. Mục đích là tìm ra những loại cây phù hợp để trồng trên đường phố, công viên và khuôn viên công sở. Các tiêu chí lựa chọn bao gồm: rễ cọc để chống đổ ngã, thân cây không tiết nhựa độc hại, hoa đẹp và tán rộng để tạo bóng mát.Phượng vĩ, cùng với các loại cây khác như xà cừ, bằng lăng, muồng và hoàng lan, đã được nhập khẩu từ châu Phi, Australia, Nam Mỹ và Malaysia. Sau quá trình thử nghiệm, phượng vĩ nổi bật nhờ khả năng sinh trưởng nhanh, tán rộng, lá nhỏ không gây tắc cống, và đặc biệt là hoa nở thành chùm đỏ rực rất đẹp mắt.
Phượng vĩ và trường học
Khi các trường học theo mô hình giáo dục Pháp xuất hiện ở Hà Nội, phượng vĩ được chọn trồng trong khuôn viên trường để tạo bóng mát vào mùa hè nắng nóng. Điều thú vị là thời điểm phượng nở hoa trùng với lúc học sinh chuẩn bị kết thúc năm học. Năm 1906, một nghị định về giáo dục của Toàn quyền Đông Dương Paul Beau yêu cầu các trường học phải có sân chơi và cây bóng mát. Từ đó, phượng vĩ dần trở thành biểu tượng của trường học.Đến năm 1912, Hà Nội đã có 24 trường tư, và tất cả đều trồng phượng. Loài cây này không chỉ mang lại bóng mát mà còn đi vào thi ca, trở thành một phần ký ức tuổi học trò. Những trò chơi như nhét hoa phượng vào cặp sách, chơi chọi gà bằng nhị hoa, hay thả lá phượng bay trong gió đã trở thành những kỷ niệm khó quên.
Phượng vĩ trong văn hóa và ký ức
Phượng vĩ không chỉ là cây bóng mát mà còn là biểu tượng của tình yêu tuổi học trò. Những cây phượng đầu tiên được trồng ở phố Paul Bert (nay là Tràng Tiền) năm 1894, sau đó là đường Cổ Ngư (nay là Thanh Niên). Dần dần, phượng vĩ lan rộng khắp các trường học và trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức của nhiều thế hệ học sinh.Từ những chùm hoa đỏ rực đến những chiếc lá li ti bay trong gió, phượng vĩ đã in dấu trong tâm trí bao người, trở thành biểu tượng của tuổi thanh xuân, của những năm tháng cắp sách đến trường đầy ắp kỷ niệm.
